Pankreas iltihabı ya da diğer adıyla pankreatit oldukça yaygın olarak görülen bir sağlık sorunudur. Karnın tam arkasında, ince bağırsağın üst kısmında yer alan pankreas geniş ve düz bir bez şeklindedir. Pankreasın ana işlevi yağ ve karbonhidratların sindirimi için gerekli olan enzimleri sağlamaktır.
Sindirim sisteminin önemli bir parçası olan enzimlerin salgılanması dışında insülin ve glukagon hormonları pankreas tarafından üretilir. Bu hormonlar kan şekeri düzeyinin korunması açısından önemlidir ve insülin eksikliği diyabete neden olabilir.
Pankreas iltihaplanması farklı nedenlerle meydana gelebilmektedir. İki ana pankreas iltihaplanması çeşidi bulunmaktadır; kronik veya akut pankreas iltihabı.
Aniden ve kısa süreli oluşan akut pankreas iltihabı genel olarak aşırı alkol tüketimi ya da safra kesesi taşları nedeniyle oluşur. Tabii bir gecede çok alkol kullanmak hemen pankreas iltihaplanmasına neden olmaz ancak uzun süreli, düzenli alkol kullanımı iltihaplanma riskini arttırır.
Sık görülen akut pankreas iltihabının diğer nedeninde ise safra taşları pankreas kanalını tıkayarak buradan geçen sindirim enzimleri pankreasa geri döndüğü için iltihaplanma meydana gelir.
Akut Pankreas İltihabı Nedenleri
- Ana sebepler safra taşları, safra kesesi hastalıkları ve uzun süre alkol kullanımıdır
- Anormal pankreas yapısı, kanda yüksek düzeyde lipid, travmatik yaralanmalar
- Östrojenler ve tiazid diüretik gibi bazı ilaç türleri
- Bazı viral ve bakteriyel enfeksiyonlar
Akut pankreatit çocuklarda ise genellikle kistik fibrozis, kabakulak, abdominal travma, Reye sendromu, Kawasaki hastalığı ve Hemolitik-üremik sendrom nedeniyle görülmektedir.
Akut pankreas iltihabı uzun süre yaşanırsa kronikleşir. Kronik pankreatit ise pankreas dokusunda yaralanma ve iltihaba neden olur ayrıca sindirim sistemi sorunları ile insülin düzeylerinde değişimler gözlenir. Kronik pankreatit nedenleri akut olanla aynı olmakla birlikte hiperparatiroidizm ve hiperlipidemi nedeniyle pankreas kanalının tıkanması sonucunda da görülebilir.
Pankreas İltihabı Belirtileri
Karnın üst kısmında birden başlayan ve zamanla artan ağrılar oluşur. Bu ağrılar pankreas iltihaplanmasının ana belirtisidir. Aşağıda akut ve kronik pankreatit belirtilerini bulabilirsiniz.
Akut Pankreatit Belirtileri
- Bulantı
- Kusma
- Ateş
- Hızlı nabız
- Terleme
- Şişmiş karın
- Hazımsızlık
- Gaz
- Hıçkırık
- Deri döküntüsü
- Kurutma
- Yorgunluk
- Baş ağrısı
- Düşük kan basıncı
- Böbrek yetmezliği
- Kalp yetmezliği
Kronik Pankreatit Belirtileri
- Kusma
- Bulantı
- Hazımsızlık
- Sindirim sorunları
- Kötü kokulu ve yağlı dışkı (steatorrhea)
- İstemsiz kilo kaybı
Kronik pankreas iltihabı yaşayan kişilerde kilo kaybı, sindirim enzimlerinin eksikliği nedeniyle alınan gıdaların işlenmesi azaldığı için sıklıkla görülür.
Pankreas İltihabı Teşhisi
Rahatsızlığın teşhisi fiziksel muayene, röntgen ve diğer görüntüleme testleri, kan ve dışkı testleri sonucunda koyulur. Akut ve kronik iltihabın teşhisinde farklı muayene ve laboratuvar sonuçları kullanılabilir.
Akut pankreatit doktor hastanın ateşini, kan basıncını ve nefes alış veriş hızını kontrol eder. Kan testleri ve idrar testi sonucuna bakılır. Tam kan sayımı yapılır ve şeker düzeyine bakılır. Karın bölgesi MR’ı istenebilir ve film sonuçlarında safra kesesi taşlarına bakılır. Ayrıca bu filmlerde pankreas hücrelerinde zarar olup olmadığı tespit edilir.
Kronik pankreatit teşhisinde serum amilaz, lipaz ve tripsinojen seviyelerine bakılan kan testleri, ultrason ve endoskopik retrograd kolanjiopankreatografi (ERCP) gibi görüntüleme testleri yapılır. Bu testlerde pankreasta kalsiyum tortusu düzeyine bakılır.
Pankreas İltihabı Tedavisi
Pankreas iltihabı nedeniyle vücutta meydana gelen değişimler hayati önem taşıdığı için genellikle acil müdahale gerektirir. Pankreas iltihabının tedavisinde sindirim sorunları gibi belirtiler azaltılarak hazımsızlık önlenir ve enzimlerin tekrar sindirim işlevini yerine getirmesi sağlanır. İlk müdahale iltihabı kontrol altına almak içindir. Bu süre içinde hasta çok su kaybı yaşayacağı için sıvı takviyesi yapılır. Hastanın bu süre içinde az yemek yemesi ya da sıvı gıdalarla beslenmesi gerekebilir.
Karın ağrısını azaltmak için hastaya analjezik verilir. İltihap kontrol altına alındıktan sonra hasta sıvı gıdalardan yumuşak yemeklere geçiş yapar. Gıdaların yanı sıra kalsiyum ve vitamin takviyesi yapılabilir. İltihap tam olarak iyileşmeden normal beslenmeye geçilmez.
Tüm bunlardan sonra iltihabın altında yatan nedenlerin tedavisine başlanır. Eğer hastalık safra taşı nedeniyle oluştuysa safra kesesi ameliyatı ile bu taşlar alınabilir. Safra kanalında daralma varsa bu kanalı genişletmek için cerrahi müdahaleye başvurulabilir.
İltihaplanma sonucunda pankreas dokusu zarar gördüğü için etkilenen bölgelerin cerrahi müdahale ile alınması gerekebilir.
Alkol kullanımı pankreas iltihabına neden olduğu için alkol rehabilitasyon programı tavsiye edilir. Alkol kullanımı devam ederse belirtiler çok ciddi komplikasyonlara neden olabilir.
Tamamlayıcı ve Alternatif Tedaviler
Pankreas iltihabı teşhisi konduktan sonra uzman kontrolünde tıbbi tedaviye başlamak son derece önemlidir. Şiddetli iltihaplanmalar hayati tehlike riski taşır. Pankreas iltihabı tedavisinde kullanılan alternatif tedavi yöntemlerinin kesin sonuçları hakkında henüz bir bilgi olmasa da antioksidanların profesyonel tedavi sürecine yardımcı olduğu söylenebilir. Kanda düşük antioksidan düzeyleri (az miktarda vitamin A, C ve E, selenyum ve karotenoidler de dahil olmak üzere) serbest radikallerin pankreas üzerinde olumsuz etkilerini arttırabilir.
Düzenli ve sağlıklı bir beslenme programı ile vücudun bu hassas dönemde ihtiyaç duyduğu vitamin ve mineraller alınmalıdır. Özellikle antioksidan olarak tavsiye edilen meyve ve sebzeler düzenli olarak tüketilmelidir. Alkol kullanımı kesinlikle bırakılmalıdır.
- Alerjiye yol açabilecek gıdaları tüketmekten kaçının. Gıda alerjisi testi yaptırarak hafif de olsa alerjiniz bulunan gıdaları beslenme programınızdan çıkarın.
- Beyaz ekmek, makarna ve şeker gibi rafine gıdalardan kaçının
- Demir ve B vitamini yönünden zengin kepekli tahıl, ıspanak gibi koyu yapraklı sebzeler tüketin
- Yaban mersini, kiraz ve domates gibi antioksidanları düzenli olarak tüketin
- Kahve, alkol ve tütün kullanmayın
- Günde 6-8 su bardağı su için
- Kırmızı eti azaltın ve yağsız et tercih edin
- Yağlı balık tüketin
- Kurabiye, kek, cips gibi trans yağ içeren atıştırmalıklardan kaçının
- Pişirme yağı olarak zeytinyağı kullanın
- Kızartma yemekleri en aza indirin
- Öğünlerinizi küçültün
- Haftanın 5 günü, günde 30 dakika egzersiz yapın
- A, C, E, D, magnezyum, kalsiyum, çinko, B-kompleks vitaminleri ve selenyum içeren vitamin takviyeleri kullanabilirsiniz
- Bağışıklık sistemini güçlendirmek için omega 3 yağ asidi kapsülü kullanabilir ya da tuna, somon gibi balıkları düzenli olarak tüketebilirsiniz
- Probiyotik takviyesi kullanabilirsiniz
- Yeşil çay gibi kafein ya da tein içermeyen doğal bitkisel çaylar için
- Antioksidan desteği için üzüm çekirdeği kullanabilirsiniz
Doktor kontrolünde tedaviye yardımcı olması için yine doktorunuz tarafından meyan kökü, zencefil kökü, Asya ginsengi ve şakayık kökü kullanmanız tavsiye edilebilir.
Kaynaklar
- University of Maryland Medical Center (UMMC) – Pancreatitis
- eCureMe.com – Inflammation of the Pancreas
- Wikipedia – Pancreatitis
- MedicineNet.com – Pancreatitis Symptoms
- MedlinePlus Medical Encyclopedia – Pancreatitis
Bilgiler için teşekkürler.