Reaktif Bağlanma Bozukluğu

Reaktif (ya da tepkisel) bağlanma bozukluğu, bir bebek veya çocuğun anne-babası veya bakıcısı ile sağlıklı bağlar kuramaması olarak tanımlanabilecek, nadir görülen ancak ciddi bir rahatsızlıktır. Bu bozukluk, huzur, sevgi ve beslenme gibi çocuğun başlıca ihtiyaçlarının karşılanmadığı durumlarda sevgi ve şefkat bağlarının oluşamamasıdır.

Tedavi edildiğinde reaktif (tepkisel) bağlanma bozukluğuna sahip çocuklar, anne-babaları veya bakıcıları ile daha sağlam ilişkiler kurabilmektedirler. Psikolojik danışmanlık, anne-baba veya bakıcılara verilecek rehberlik danışmanlıkları ve dersleri, çocuk ile bakıcıları arasındaki pozitif etkileşimin öğrenilmesi ve istikrarlı çevre ve beslenme koşullarının yaratılması, reaktif (tepkisel) bağlanma bozukluğunun tedavileri arasındadır.

Bu yazı bilgilendirme amaçlıdır, teşhis ve tedavi amaçlı kullanılmamalıdır. Sevdiklerinizde veya yakınlarınızda reaktif (tepkisel) bozukluk olduğunu düşünüyorsanız lütfen uzman bir doktor veya psikoloğa başvurunuz.

Reaktif (Tepkisel) Bağlanma Bozukluğunun Belirtileri Nelerdir?

Reaktif (Tepkisel) bağlanma bozukluğu bebeklik döneminde başlayabilmektedir. Rahatsızlığın erken çocukluk döneminin ötesinde görülebileceğine yönelik çok az sayıda işaret ve araştırma mevcuttur. Beş yaşından büyük çocuklarda rahatsızlığın görülüp görülmeyeceği hala belirsizdir.  

Reaktif (tepkisel) bağlanma bozukluğunun yaygın belirtileri:

• Açıklanamayan çekingenlik, korku, üzüntü, asabiyet
• Üzgün ve bitkin bir görünüm
• Konfor arayışında olmama ya da konforlu bir ortam sağlandığında tepki vermeme
• Gülümseyememe
• Başkalarını yakından takip etme ancak sosyal bir etkileşimden kaçınma
• Başkalarından destek ve yardım isteyememe
• Kucaklandığında kolunu uzatamama
• “cee” oyunu (yüzün saklanıp tekrar açılarak “cee” sesinin çıkartılması oyunu) ya da diğer interaktif oyunlara ilgisizlik

Ne Zaman Doktora Başvurulmalı?

Çocuğunuz yukarıdaki belirtileri gösteriyorsa, bu belirtilerin uzman bir doktor tarafından değerlendirmesini isteyebilirsiniz. Bu belirtiler reaktif (tepkisel) bağlanma bozukluğu olmayan çocuklarda veya otizm spektrum bozukluğu gibi başka bozukluklara sahip çocuklarda da görülebilir. Pediatrik bir psikiyatrist veya psikoloğun çocuğunuzu incelemesi, bu belirtilerin daha ciddi bir bozukluğun işareti olup olmadığının belirlenmesi açısından önemlidir.

Reaktif (Tepkisel) Bağlanma Bozukluğunun Görülme Nedenleri

Bebekler ve küçük çocukların kendilerini güvenli hissetmeleri ve güven bağları kurabilmeleri için sağlıklı ve düzgün bir yaşam ortamına ihtiyaçları vardır. Temel duygusal ve fiziksel ihtiyaçları kesintisiz bir şekilde karşılanmalıdır. Örneğin bir bebek ağladığında yapılması gereken besleme veya altını değiştirme işlemleri karşılıklı duygusal etkileşim ile birlikte yapılmalıdır. Bu duygusal etkileşim göz teması kurmak, gülümsemek ve şefkat göstermek olabilir.

İhtiyaçları karşılanmayan ya da duygusal bir etkileşim olmaksızın ihtiyaçları karşılanan çocukların bakıcıları ile aralarında bir bağ kurmaları zorlaşır.

Reaktif bağlanma bozuklu bulunan çocukların dünya hakkında görüşleri güvensiz bir yer olduğu yönündedir. Bu düşünce tarzı kendi kabuklarına çekilmelerine ve sosyal hayattan uzaklaşmalarına yol açar.

• Anne adayının hamilelik döneminde kararsızlık ve duygu karmaşası yaşaması.
• Bebeğin annesinden aniden ayrı kalması.
• Bebeğin fiziksel, cinsel ve duygusal olarak tacize uğraması.
• Çocuğun bakıcılarının sürekli değişmesi.
• Evlatlık verilmesi ve ailesinin sık olarak değişmesi.
• Bebeğin ebeveyn olarak yetersiz bir ailede büyümesi.
• Doğum sırasında yaşanabilecek travmalar.
• Genetik yatkınlık.
• Bebeğin bakımının ihmal edilmesi. İlgi ve sevgi azlığı.

Neden bazı çocuklarda reaktif (tepkisel) bağlanma bozukluğunun görüldüğü, diğer bazı çocuklarda ise böyle bir bozukluğun görülmediği henüz netlik kazanmamıştır. Reaktif (tepkisel) bağlanma bozukluğu ve nedenleri ile ilgili çok çeşitli teoriler ortaya atılmıştır ancak daha iyi teşhis ve tedavi için daha fazla araştırmanın yapılması gerekmektedir.

Risk Faktörleri Nelerdir?

Ciddi sosyal ve duygusal yoksunluk veya güçlü duygusal bağların oluşumunu engelleyen koşullar, reaktif (tepkisel) bağlanma bozukluğunun görülme riskini arttırır. Bu bağlamda:

• Yetiştirme yurdunda veya benzeri kurumlarda yaşayan çocuklar
• Sıkça koruyucu aile veya bakıcı değiştiren çocuklar
• Ebeveynlerin görev ve sorumluluklarını gerçekleştirmeyi engelleyici durumlarının olması. (Örneğin ebeveynlerin madde bağımlısı, akıl hastası veya suç işlemeye eğilimli kişiler olması) 
• Çocuğun hastanede tedavi görmesinden dolayı uzun süre ebeveynlerden ya da diğer bakıcılardan uzak kalması

Çocuklarda reaktif (tepkisel) bağlanma bozukluğu görülme riskini arttıran faktörler arasındadır.

Bütün bunlara rağmen, aşırı derecede ihmal edilmiş pek çok çocukta reaktif (tepkisel) bağlanma bozukluğu görülmemektedir.

Komplikasyonları

Tedavi edilmediği takdirde reaktif (tepkisel) bağlanma bozukluğu yıllar boyu etkisini sürdürebilir ve kişiyi hayatı boyunca etkileyecek sonuçlara sebebiyet verebilir.

Bazı araştırmalar, reaktif (tepkisel) bağlanma bozukluğuna sahip çocukların duyarsızlaştığını ve duygusuz özellikler sergilediğini ortaya koymuştur. Bu durumda kişide, insanlara ve hayvanlara işkence etmek gibi kimi bazı davranış bozuklukları görülebilir. Ancak gençlik ve yetişkinlik dönemlerinde görülen bu gibi davranış bozukluklarının, erken çocukluk döneminde görülen reaktif (tepkisel) bağlanma bozukluğu ile ilişkisinin olup olmadığı konusunda daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.

Korunma

Reaktif (tepkisel) bağlanma bozukluğunun engellenebilir olup olmadığı kesin olmasa da bu bozukluğun oluşma riskini azaltabilecek yöntemler mevcuttur. Bebeklerin ve küçük çocukların fiziksel ve duygusal ihtiyaçları kesintisiz olarak karşılanması ve gelişimlerini uygun ortamların sağlanması, reaktif (tepkisel) bağlanma bozukluğunun oluşma riskinin azaltılması bakımından elzemdir. Bu bağlamda aşağıdaki bazı öneriler işe yarayabilir:

• Bebek ya da çocuk yetiştirmek konusunda bilgisiz ve tecrübesizseniz, bu konu ile ilgili dersler alabilir veya bu işi yapan kurumlarda gönüllü olarak çalışabilirsiniz. Böylece çocuk yetiştirmek için gerekli bilgi ve tecrübeleriniz arttırabilirsiniz.

• Çocuğunuzla aktif bir şekilde ilgilenin. Onunla konuşun, oyunlar oynayın, ona gülümseyin ve onla göz teması kurun.

• Bebeğinizin gösterebileceği bazı işaretleri öğrenin. Örneğin farklı ihtiyaçlarında farklı şekilde ağlıyorsa, bu farklılıkları bilmek, bebeğin ihtiyacını gidermeniz konusunda sizlere yardımcı olabilir.

• Çocuğunuzu beslerken, banyo yaptırırken veya çocuğunuzun altını değiştirirken özenli davranın. Bunları sıcak ve samimi ortamlarda yapın.

• Çocuğunuza sözlü veya sözsüz tepkiler verin. Ses tonunuzu ve yüz ifadenizi uygun bir şekilde ayarlayın.

• Çocuğunuza sınırlar çizin. Çocuğunuzun kendinden hangi davranışları beklediğinizi ve hangilerini beklemediğinizi bilmesi dünyasını daha öngörülür hale getirir.

• Bir tartışma sonrası çocuğunuzla tekrar iletişime geçebilecek durumda olun. Çocuğunuz istenmeyen bir davranışı yaptıktan sonra onun bu davranışı yapmaması konusunda atacağınız adımlar bir gerilime sebep olabilir. Disipline etmek zorunda kaldığınız çocuğunuzla yaşadığınız gerginlikler sonrası onlarla tekrar iletişim ve sevgi bağını kurun.

Bir Ebeveyn Olarak Reaktif (Tepkisel) Bağlanma Bozukluğu İle Baş Etmenin Yolları

Eğer çocuğunda reaktif (tepkisel) bağlanma bozukluğu görülen bir ebeveyn veya bakıcı/koruyucu iseniz agresifleşmeniz, stres ve bıkkınlık belirtileri göstermeniz olasıdır. Çocuğunuzun sizi sevmediği kanaatine varabilirsiniz. Hatta kimi bazı zamanlarda çocuğunuzu sevmekte güçlük çekebilirsiniz. Aşağıdaki bazı tavsiyeler, bu durumda olan ebeveyn ve bakıcılara yardımcı olabilir.

• Zaman zaman bıkkınlık ve asabiyet göstermenin normal olduğunu kabul edin. Çocuğunuzla ilgili zaman zaman yoğun duygular beslemeniz doğaldır. Ancak eğer gerekli ise profesyonel bir yardım almanız da gerekebilir.

• Kendinize zaman ayırın. Bir hobi edinin ve bu uğraşınızda ilerleyin. Diğer insanlarla sosyal bağlar kurun. Düzenli egzersizler yapın.

• Stresle baş edebilmenin yollarını deneyin. Örneğin meditasyon ve yoga öğrenip uygulamak, stresle baş etmede sizlere yardımcı olabilir ve sizleri rahatlatabilir.

• Zaman zaman sizlere boş zamanlar yaratabilecek insanlar bulun. Reaktif (tepkisel) bağlanma bozukluğuna sahip çocuklara bakmak kimi zaman yorucu olabilir. Kendinize dinlenebileceğiniz boş zamanlar ayırmazsanız, bir süre sonra tamamen tükenebilirsiniz. Bu nedenle çocuğunuza bakmada sizlere yardımcı olacak bir bakıcı bulmanız faydalı olabilir. Ancak birden fazla bakıcı tutmaktan kaçının. Onun yerine reaktif (tepkisel) bağlanma bozukluğu konusunda eğitimli ve tecrübeli olan müşfik bir bakıcı tutun. Ya da bakıcınızı, çocuğunuzun özel durumu konusunda bilgilendirin.

• Kendinizi ve ailenizi reaktif (tepkisel) bağlanma bozukluğu konusunda eğitin. Pediyatristinizden eğitici kaynaklar isteyebilir ve güvenilir internet sitelerini okuyabilirsiniz. Eğer çocuğunuzun yetiştirme yurdu ve benzeri kurumlarda bir geçmişi varsa, ilgili kurumdan da konu ile alakalı eğitici materyal ve kaynaklar talep edebilirsiniz.