Tarhun Otu Nerelerde Kullanılır?

Tarhun Otu Nedir, Faydaları Nelerdir, Nerelerde Kullanılır?

Ejder otu olarak da bilinen tarhun otu Fransız mutfağında en sık kullanılan baharatlar arasında yer alıyor. Tarhun otunun en çok kullanıldığı yemekler arasında ise sulu tavuk yemekleri, yumurtalı yemekler, lazanya ve buğulama balık yemekleri geliyor. Tarhun otunun ince dalları sirke şişesine koyularak lezzet arttırılabilir. Tarhun aynı zamanda Azerbaycan, Rusya, Ermenistan başta olmak üzere çeşitli ülkelerde gazlı içecek üretimi alanında da kullanılıyor.

Tarhun otunu sulu yemeklerin çoğunda lezzeti arttırmak için kullanabilirsiniz. Hafif tatlı olan baharat güçlü olduğundan yemeğe katarken az kullanın ve yemek içinde iyice demlendikten sonra yemeği tadarak daha fazla koyup koymayacağınıza karar verin. Kurutulmuş tarhun aktarlarda ya da marketlerde genellikle ince dalları ile birlikte satılıyor.

Yemek yerken bu dalların ağza gelmemesi için önceden dalları temizlemeniz ve kuru tarhun yapraklarını biraz ufalamanız gerekebilir. Tarhun otu yemeğin suyunda kaldıkça verdiği aroma daha da artar bu nedenle az miktarda tarhunu yemeğin başlangıç aşamasında suyuna katabilirsiniz.

İçine tarhun otu koyduğunuz sirkeyi salata sosu olarak kullanabilirsiniz. Sirkeye koyacağınız tarhunun taze olması tavsiye edilir ancak taze tarhun bulamıyorsanız kurutulmuş olanı da aşağı yukarı aynı görevi görecektir. Tarhun dalının tadı sirkeye 7-14 gün arasında geçer.

Tarhun otuyla hazırlanan yemek tariflerinde tarhunun kurutulmuş mu yok taze mi kullanılması gerektiğine mutlaka dikkat edin çünkü kuru tarhun tazeye göre çok kuvvetlidir ve yemeğin tadını tamamen bastırabilir. Örnek vermek gerekirse yemeklere tat vermek açısından 10 gram taze tarhun aşağı yukarı 2 gram kurutulmuş tarhuna eşittir.

Tarihi

Tarhun bitkisinin M.Ö. 2000’li yıllarda Çinliler tarafından kullanıldığına dair bazı tarihi kayıtlar bulunuyor. Türkistan’dan Horasan’a, oradan Türkiye ve Avrupa’ya, daha sonra da ticari kervanlarla Hindistan ve Çin’e, ardından Amerika’ya yayıldığı tahmin ediliyor. Avrupa’ya Haçlı Seferleri ile yayıldığı varsayılıyor. Moğolların uykusuzluğa karşı ve nefes açıcı olarak kullandığına dair bazı bilgiler mevcut. 10. yüzyılda Moğol istilaları sırasında İtalya’ya kadar ulaştığı; Papa VI. Clement’i ziyaret eden Aziz Catherine’nin de dönüşte Fransa’ya getirdiği belirtiliyor.

Bilimsel Sınıflandırması

Tarhunun bilimsel sınıflandırmasıyla ilgili şu bilgileri verebiliriz: “Plantae” türü bitkiler âleminden olan tarhun, kapalı tohumlular (Magnoliophyta) bölümünde sınıflandırılıyor. Aynı zamanda “Pelinotugillerden” olan tarhunun alt sınıfları da; iki çenekliler (Magnoliopsida) sınıfı, “Asterales” takımı, “Asteraceae” (Papatyagiller) familyası, “Asteroideae” alt familyası, “Anthemideae” oymağı, “Artemisia” (yavşan) cinsi, “Artemisia Dracunculus” türü şeklindedir.

Özellikleri

Tarhun, bilimsel adıyla “Artemisia Dracunculus”, papatyagiller (Asteraceae) familyasının “Artemisia” cinsinden, çok yıllık, hoş kokulu, polimorfik bir yavşan otu türüdür. Anavatanı Sibirya’dır, buradan Avrasya bölgesine yayılmıştır. Yaygın olarak kuzey yarımkürede yetişir. Kuzey Amerika’nın yabani ortamlarında da yaygındır.

Tarhun, dikine yükselen, demet şeklinde ve üst kısmı çatallı bir bitki türüdür. Boyu 0,5 ila 1,5 metre olabilen tarhunun koyu yeşil yaprakları, 2 ila 10 santimetre uzunluğunda, 2 ila 10 milimetre genişliğindedir. Şerit şeklinde sivrilen yapraklarının kenarları bütündür. Ortasında ana damarı, yanlarda küçük damaları vardır. Çiçekleri, ince yapraklı, üst dallara salkım şeklinde dizilir ve eğik boyunludur. Küre biçimindeki çiçekleri türüne göre değişiklik gösterir. Çapı 2 ila 3 milimetre olan çiçekleri; sarı, beyazımtırak, kırmızımsı renkli olabilir. Keskin hoş kokulu, dayanıklı, çalımsı bir bitkidir. Yuvarlak kesitli ve dallara ayrılan yapılı gövdesi açık yeşil renklidir. Bitkinin tabanına doğru gövdesi kahverengileşir. Yaprak altında bulunan yağ bezeleri acımsı ve güzel bir koku yayar.

İçeriğindeki Maddeler

Tarhunun bileşiminde önemli ve faydalı maddeler bulunur. Yapraklı dalları iyot, mineral tuzlar yönünden zengindir. A, C, B6, folat, riboflavin ve niacin vitaminleri içerir. Kalsiyum, potasyum ve magnezyum, manganez, demir ve fosfor gibi mineraller, tanin, reçine ve steroller içeren tarhunun en önemli maddeleri eterik yağlardır. Bunlar; Metilchavicol, Ocimen ve Myrcen gibi eterik yağlardır. İçeriğindeki diğer maddelerden bazılarını da şöyle sıralayabiliriz; Kampfer, Camphen, Anisasit, Limonen, Linalool, Flavonitler (Quercetin, Patuletingllikozitler gibi), Kumarinler (Herniarin, Scoparon, Scopoletin gibi), İzokumarinler (Artemidin, Artemidinal, Artemidinol gibi).

Yetiştirilmesi ve Hasadı

Güneşli bölgelerde daha yaygın yetişebilen tarhun, zengin ve humuslu toprakları tercih eder. Tarhun, kesilerek hasat edilir. Temmuz – Ekim ayları arasında toplanabilir. Ancak hasat etmek için belirli bir zamanı beklemeye gerek yok. 30 ila 90 santimetre yüksekliğe ulaştığında hasat için hazırdır. Yaprakları çıkarırken mutfak makasları kullanılabilir; çünkü çok hassastır. Elle hasat edildiğinde aromatik yağlar yaprakların içinde kalabilir. Yeterince toplandıktan sonra soğuk suyla yıkanarak yavaşça kurtulur. Güneşli, havası bol veya gölgeli alanlarda kurutulabilir. Uzun süre kurutulması bünyesindeki faydalı eterik yağların kalitesini düşürür. Bitkinin en şifalı organları olan yaprakları ve çiçekleri gölgede kurutulmalıdır. Güneşte kurutulan yaprak ve çiçekler, şifalı özelliğini yitirir. Kökleri, güneşte kurutulabilir. Kurutma işleminden sonra paketlenmesi gerekir. Tarhunun taze olarak saklanması daha sağlıklı ve kolaydır. Kurutma işlemi bazı maddelerin ve lezzetinin kaybolmasına yol açabilir. Yaprakları nemli bir kâğıt havluya sarılarak buzdolabında saklanabilir.  Plastik torba veya suyla dolu bir kavanoza da yerleştirilebilir.

Faydaları Nelerdir?

Tarhunun içeriğindeki maddeler, sağlık için oldukça faydalıdır. En önemlileri; kramp çözücü, bağırsak kurt ve solucanlarını düşürücü, idrar söktürücü, hazmettirici özellikleridir. Tarhun, halk arasında farklı rahatsızlıklar için de kullanılabiliyor. Örneğin; grip, hıçkırık, sindirim sorunları, mide ekşimesi, iştahsızlık, gut hastalığı, romatizma, eklem ağrıları ve idrar tutamama gibi rahatsızlıklar için tarhunun faydalı olduğuna inanılıyor. Ayrıca, tarhun, dozunda ve uzmanların tavsiyelerine göre kullanıldığında yan etkisi olmayan bir bitkidir. Türk tarhunu antioksidan etkilidir, hücre yapısına zarar veren serbest radikallere karşı koruma sağlar. Tarhun yağı da, serbest radikallere karşı kullanılabilecek en etkili doğal ürünler arasında yer alır.

İştah açması, ağız kokusunu gidermesi ve kan akışını kolaylaştırması gibi faydalarının yanında diğer faydalarını da şöyle sıralayabiliriz; sindirim salgılarını artırır, mide ve bağırsak gazlarını söktürür, adet düzenler, kansızlıkta etkilidir, yemek sonrası şişkinliği giderir, stres ve uykusuzluğa karşı etkilidir, antiseptik özelliği ile mikroplarla savaşır, diş iltihaplarını ve ağrılarını önler, yaraları temizlemek için kullanılabilir, antibakteriyeldir, detoks etkisi vardır, kalp krizi ve inme risklerini azaltır.

Nasıl Tüketilir?

Tarhun; baharat, çay, yağ, kültür, sirke ve ekstrakt (gıda takviyesi) olarak tüketilebilir. Yaprakları baharat olarak kullanılıyor; taze ve kuru olarak tüketilebiliyor. Ayrıca “sativa” adı verilen alt türünün kültürü yapılıyor. Sürgünler, yaprakları ve çiçekleri su buharında damıtıldığında eter yağı elde edilebilir. Tarhun eter yağı, lezzet vermesi için yemeklere, salatalara damlatılabilir. Ekmeğe ve kesme şekere damlatılarak da kullanılabiliyor. Baharat olarak; patates salatası, sahanda veya haşlama yumurta, balık yemekleri, tavuk yemekleri ve soslarda sık kullanılan bir bitkidir.

Yemeklere lezzet katan tarhun, Fransız yemekleri başta olmak üzere birçok yemek ve çorbada baharat olarak kullanılabilir. Fransa mutfağında sirke ve yağ içine katılır, bazı soslarda kullanılır. Yine Fransız mutfağının önemli bir parçası olan ve “fines herbes” adı verilen bitkisel yemeklerde kullanılan bir bitkidir. Avrupa’da yaygın olarak kültürü kullanılır. Rusya, Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan’da üretilen “Tarhun” isimli gazlı içecekte aroma olarak tarhun bitkisi vardır. Türkiye’de yaygın olarak yetiştiği Bayburt bölgesinin yöresel yemeği “galacoş” başta olmak üzere birçok yemekte ve böreklerde tarhun kullanılır. Anadolu’da kesme çorbası, salatalar, makarnalar ve dolmalarda da yaygın olarak kullanılmaktadır.

Tarhunun sirkesi de yapılabilir. Sirke için taze tarhun gerekiyor. Bir litre üzüm sirkesine 25 gram taze tarhun, 10 gram oğulotu, 10 gram dereotu katılarak lezzetli bir sirke elde edilebilir. Bu karışım, yaklaşık 1 ay güneşten uzak bir yerde bekletildikten sonra süzülerek kullanılabilir. Tarhunun çayı da yapılabilir; 2 tatlı kaşığı tarhun otunu yaklaşık 500 mililitre kaynar suda 10 dakika kadar bekletilerek süzülür. Tarhun çayı, zencefil ve nane katılarak da tüketilebilir.

Yağları, masaj yağlarında, banyo sularında terapi için kullanılabilir. Tarhun, tıp sektöründe ilaçlar, merhemler ve kremlerde de faydalanılan bir bitkidir. Güçlü kokusu sebebiyle bazı parfümlerde ve kozmetik ürünler de kullanılabilmektedir.

Bunları Biliyor Musunuz?

  • Tarhun, Avrupa’da “bitkilerin kralı” olarak tanınır.
  • Birçok ülkede farklı yemeklerde farklı amaçlarla kullanılabilmektedir. Örneğin, İran’da bir meşhur garnitürde ve turşularda kullanılırken, Slovenya’da rulo bir pasta çeşidinde, Macaristan’da tavuk çorbasında kullanılır.
  • Modern Fransız mutfağının babası olarak bilinen ünlü Fransız şef ve lokantacı Fernand Point, yumurta sarısı, sığır eti, tarhun sirkesi ve tereyağı kullanarak ünlü “Bearnaise” sosunu elde etmiştir.
  • Türkiye’de Bayburt merkeze bağlı Yedigöze köyünde yaygın olarak yetişir. Yedigöze’deki tarhun türü, aroma bakımından zengindir. Halk arasında “dargun” olarak bilinen tarhun, bölge insanına sağladığı ekonomik katkılardan dolayı “yeşil altın” olarak da anılır.
  • Ankara, Erzurum, Gaziantep ve Şanlıurfa’da da yetiştirilen ve yaygın olarak kullanılan bir bitkidir.
  • Aktarlarda açıkta satılan tarhun gibi faydalı bitkiler, şifalı özelliğini yitirebilir. Bu sebeple paketlerde satılan bitkiler tercih edilmelidir.
  • Türkistan ve Avrupa’da yetişen tarhun yüzde 40 ila 70 oranında “metilchavicol” adlı eterik yağ içerirken; Rus tarhununda bu madde bulunmaz. Bu sebeple Rus tarhunu pek rağbet görmez.
  • Hamile ve emziren kadınlarla birlikte ciddi bir rahatsızlığı olanların doktora danışmadan kullanmaması tavsiye ediliyor.
  • Aşırı tarhun tüketimi sindirim ve boşaltım sistemlerinde tahribata ve bazı alerjik durumlara yol açabiliyor.
  • Yemeklere fazla tarhun katıldığında lezzetini bozabilir.
  • Türkiye’de tarhunun kilosu 150 lira civarındadır.

,

Tarhun Otu Nedir, Faydaları Nelerdir, Nerelerde Kullanılır? İçin 2 Yorum Yapılmış

  1. Zahide Soltan 26 Temmuz 2012 #

    Bu otun hoş kokusu yorgunluga iyi gelir.Ben tarhun otunun salatada ve et yemeklerine de katılmasını çok severim. Kurusunun tadı kokusu bambaşka, tazesinin tadı bir başka. İnsana huzur verici bir özelliği var. Ben edabiyatçı değilim 60 yaşım var. Kısacası herkesin sevebileceği ottur.

  2. Derya 15 Kasım 2012 #

    Ben de bütün tavuğun içini taze tarhun ile doldurup fırın da pişiriyorum. Nefis bir tat veriyor tavuğa. Tavsiye ederim.

Bir cevap yazın