Tüküren Kobralar

Zehirlerini dişlerinden püskürten kobra türlerine “tüküren kobra” denir. Kendilerini savunmak için zehirlerini püskürtürler. İsabet yetenekleri eşsizdir.

Yılanlar, zehirlerini ısırarak zerk ederler. Bildiğimiz yılan türlerinin çoğunun savunma mekanizması böyledir. Bir tür var ki, ısırmasının yanında tükürerek de zehirleyebiliyor. Yani zehrini tükürerek, uzak mesafeden kurbanına veya hedef gördüğü bir varlığa ulaştırabiliyor. Tüküren kobralar, bu özellikleri ile diğer yılan türlerinden ayrılır. Bu yılanlar neden tükürür, savunma mekanizmaları nasıl işler, tükürdükleri zehirleri ne kadar etkilidir, türleri nelerdir? Makalemizde bu soruları ele aldık!

Tüküren Kobraların Özellikleri

Tüküren kobralar, birçok türün ortak bir adıdır. Avcılara veya düşmanlara karşı kendilerini dişlerinden zehir püskürterek savunurlar. Her ne kadar “tüküren kobra” olarak adlandırılsa da gerçekte zehri tükürmezler; dişlerinden püskürtürler. Başka bir ifadeyle, bu türlerin zehir bezlerinin özel geometrik yapısı sebebiyle zehir fışkırtılır.

Tüküren kobra türlerinin çoğunun zehri, önemli oranda acı veren ve kalıcı hasara yol açan hemotoksik etkiler gösterir. Tek seferde tükürdükleri zehir, kana bulaştığı takdirde birkaç kişiyi öldürebilecek etkidedir. Ağız veya gözlere temas eden zehir kalıcı hasarlar bırakabilmektedir. Bu tür kobralar tükürdüğünde havada yayılan zehir, daha geniş bir alandaki hedefleri etkileyebilmektedir. İsabet yetenekli olağanüstüdür. Özellikle de kurbanlarının gözlerini hedef alırlar.

Tüküren kobraların diğer özelliklerini şöyle sıralayabiliriz;

• Tüküren kobraların zehir bezleri çevresindeki kaslar kasıldığında püskürtme refleksi harekete geçer.
• Kasların kasılmasıyla bezler sıkılarak zehir harekete geçer ve dişlerinin ucunda bulunan küçük deliklerden basınçla dışarı püskürtülür.
• Dişlerden çıkan toksin içerikli zehir, havada sprey gibi dağılır.
• Zehirlerini 50 santimetreden 2 metreye kadar püskürtebilmektedirler. Özellikle tehdidin boyutu büyüdükçe 2 metreyi aşabilen mesafede zehir fışkırtabilirler.
• Tüküren kobralar, avlanmak için tükürme özelliğini kullanmazlar; çünkü zehrin kana bulaşma ihtimali çok düşüktür.
• Avlanmak için kurbanlarını ısırarak zehirlerini zerk ederler.
• Tükürme özelliğini savunma amacıyla nadiren kullanırlar.
• Çevrelerindeki 8 metrelik çapta bulunan hedeflerini ani hareketlerle zehirleyebilirler.
• Avları; genellikle diğer yılanlar, kuşlar, yumurtalar ve küçük memelilerdir.
• Avlarını tek lokmada yutarak güçlü mide asitleri ile sindirebilirler.
• Boylarının dörtte biri kadar yükselerek, boyunlarını düzleştirebilir. Bu hareketlerindeki amaç; potansiyel avcılarına ve tehditlere karşı kendilerini büyük gösterme içgüdüsüdür.
• Bazı tüküren kobra türleri, tükürme yaparken soluk verme (ekshalasyon) ve akciğer hareketleri sırasında tıslama yaparlar.
• Tıslama eylemlerinin zehri tükürmekte yardımcı olduğu öne sürülmektedir; ancak bazı araştırmacılar da, bu eylemlerinin hedeflerini tehdit etme etkisini artırmak dışında herhangi bir önemli işlevsel rolü bulunmadığını belirtiyor.
• Tüküren kobra türlerinin zehirleri, diğer kobra türlerinin zehirleri gibi önemli ölçüde nörotoksik, kardiyotoksik ve sitotoksik etkiler içerir.

Bir iddiaya göre; bazı yılan uzmanları kobraların tükürme davranışlarını “evrimleşme” ile açıklıyor. Kobralardaki farklı bir davranışın doğal faktörlerin de etkisi ile zamanla evrimleşerek “tükürme” veya “püskürtme” işlevine dönüştüğünü iddia eden bu uzmanlar, antiloplar gibi keskin toynaklı hayvanlardan korunmak amacıyla kobralarda tükürme özelliğinin “sonradan geliştiği” varsayımı üzerinde duruyor. Bu iddialar, teyide ve araştırmaya muhtaç bir bilgi olmasının yanında ispat edilmesi de olası görülmeyen bilgilerdir.

Tüküren Kobra Türleri

Kobraların 28 farklı türünden 14’ünün tükürme yeteneği vardır. Afrika, tüküren kobraların anavatanıdır. Yaygın olarak Afrika ülkelerinin kurak ve yarı kurak alanlarında yaşarlar. Asya ülkelerinde de tüküren kobra türleri görülebilmektedir.

Afrika’da görülen tüküren kobra türleri;

• Naja ashei: Yaygın olarak “Ashe” adıyla bilinir. Bu adı Kenya asıllı İngiliz herpetologist (sürüngenleri inceleyen zooloji dalı) James Ashe anısına verilmiştir. Dünyanın en büyük tüküren kobra türüdür. Afrika’ya özgü bir türdür. Doğu ve kuzeydoğu Afrika’da, kuzey ve doğu Kenya kuru ovalarında ve kuzeydoğu Uganda , güney Etiyopya ve güney Somali’deki benzer yaşam alanlarında görülür. Uzunlukları 1,3 ila 2 metre arasında değişir. Başı çok büyüktür. Rengi, açık griden soluk hardala veya koyu kahverengiye kadar farklı renk tonlarında değişir. Koyu kahverengi bir boğaz bandı bulunur.

• Naja katiensis: “Mali kobra” olarak da bilinir. Kara boyunlu tüküren kobra türüdür. Batı Afrika’da yaşar. Yaygın olarak Sudan, Senegal, Kamerun, Güney Mali, Fildişi Sahili, Burkina Faso, Güneybatı Nijer ve Nijerya’da görülmektedir. Tropikal ve subtropikal otlaklar, ovalar ve çalılıklarda yaşar. Küçük bir kobra türüdür.

• Naja mossambica: “Mozambik tüküren kobra” olarak da adlandırılır. Ağırlıklı olarak siyah, mavi, zeytin yeşili ve sarımsı siyahla kaplıdır. Genç örneklerde bazen boğazda pembe veya sarı çubuklar bulunur. Yetişkinlerin ortalama uzunluğu 90 ila 105 santimetredir. Keşfedilen en uzun türü 154 santimetredir. Tropikal ve subtropikal Afrika bölgelerinin en yaygın tüküren kobrasıdır. Tanzanya, Angola ve Namibya’da yaygın olarak görülür. Afrika’daki en tehlikeli yılanlardan biri olarak kabul edilir. Zehri, dünyanın en zehirli çıngıraklı yılanı olarak kabul edilen “Amerikan Mojave” çıngıraklı yılanının zehri kadar toksiktir.

• Naja nigricollis: “Siyah boyunlu tüküren kobra” olarak da adlandırılır. Uzunlukları 1,2 ila 2,2 metreye kadar uzayabilen orta büyüklükte bir kobra türüdür. Renkleri ve gövdesindeki işaretler değişebilir. Öncelikle küçük kemirgenleri avlarlar. Isırıkları insanlarda tedavi edilmeyen hasarlara, bazı durumlarda ölüme yol açabilir. Sahra altı Afrika’nın çoğunda yaygındır. Güney Afrika’nın batı, doğu, orta kısımlarında da görülür. Angola, Benin, Burkina Faso, Kamerun, Çad, Kongo ve Etiyopya görüldüğü bazı ülkelerdir. “Naja mossambica” ve “Naja nigricincta” adlı tüküren kobra türleri, bir süre bu türün alt türü olarak kabul edilmiştir.

• Naja nigricincta: “Zebra tüküren kobra”, “çubuklu tüküren kobra” veya “zebra yılan” olarak da adlandırılır. “Naja woodi” türündeki “siyah tüküren kobra” olarak da bilinir. Uzun süre siyah tüküren kobraların bir alt türü olarak kabul edildi; ancak morfolojik ve genetik farklılıkları ayrı bir tür olarak tanınmasına yol açtı. Vücudunu saran traversler nedeniyle “zebra” adlarını almıştır. Güney Afrika’nın çöl bölgelerinde bulunur. Yaygın olarak Angola, Namibya, Botsvana ve Lesotho’da görülür. Ortalama 1,2 ila 2 metre uzunluğa ulaşabilirler. Baş bölgesi tekdüze koyu kahverengi veya siyahtır. Zehri, kitlesel hemoraji, nekroz ve felce sebep olabilir. Zehri gözlere temas ederse geçici veya kalıcı körlüğe yol açabilir.

• Naja nubiae: “Nubian tüküren kobra” olarak da adlandırılır. Diğer türlere göre nispeten küçük bir tüküren kobradır. Kaydedilen maksimum uzunlukları 148 santimetredir. Genel olarak kahverengimsi gri ve siyah renktedir. Kuzeydoğu Afrika’da dağınık bir bölgede görülür. Mısır – Nil Vadisi, Sudan – Nil Vadisi, Darfur, Batı Eritre, Çad – Ennedi Yaylası ve Nijer – Air Dağları genel yaşam alanıdır. Daha önce kırmızı tüküren kobra (Naja pallida) türü ile karıştırılmıştır; ancak ayrıntılı morfolojik ve mitokondriyal DNA analizi sonucu farklı bir tür olarak kaydedilmiştir.

• Naja pallida: “Kırmızı tüküren kobra” olarak da bilinir. Kenya, Somali, Etiyopya ve Tanzanya’da görülmektedir. Zehirli tükürükleri ölüm ve felce yol açabilir. 1 ila 1,5 metre mesafeye kadar zehirlerini püskürtebilirler. Bazı durumlarda bu mesafe 2 metreye kadar çıkabilir.

Asya’da görülen tüküren kobra türleri;

• Naja sputatrix: “Javan tüküren kobra” ve “Endonezya tüküren kobra” olarak da adlandırılır. Orta büyüklükte, kalın bir gövdeye sahiptir. Ortalama 1,3 metre uzunluktadır. 1,8 metreye kadar uzunluğa erişebilir. Tekdüze olmayan koyu lekeler ile sarımsı kahverengi veya siyah renklerde oluşabilir. Kuru ormanlık arazileri, yaprak döken muson ormanlarını ve kuru savan çayırlarını tercih eder. Java, Lombok, Komodo, Sumbawa, Bali Adaları, Flores ve Alor Adalarında görülür. Zehri en tehlikeli tüküren kobra türlerinden biridir.

• Naja sumatrana: “Sumatra tüküren kobra”, “Malaya tüküren kobra” ve “Ekvator tüküren kobra” olarak da bilinir. 0,9 ila 1,2 metre arasında uzunluktadır. Sarı ve siyah renkli formları vardır. Güney Asya türüdür. Tayland, Malezya, Endonezya, Filipinler ve Singapur’da görülür. Tropikal yağmur ormanları veya yoğun orman çalılıkları habitatını tercih eder.

• Naja philippinensis: “Filipin tüküren kobra” olarak da bilinir. Filipinler’in kuzey bölgelerinde bulunan oldukça zehirli, yapılı bir kobra türüdür. Açık ve orta kahverengi renklerdedir. Ortalama uzunluğu 1 ila 1,2 metredir. Özellikle Azria, Luzon, Catanduanes, Masbate ve Mindoro adalarında görülür. Kalın otlaklar, tarım alanları ve büyük su birikintilerine yakın bulunan alçak yerleşimli düzlükler ile ormanlık bölgeleri tercih eder. Bu türün zehri küçük kemirgenler, kurbağalar ve büyük kuşları avlamak için nörotoksiktir.

• Naja samarensis: “Samar tüküren kobra”, “Peter’in kobrası” veya “Visayan kobra” olarak da bilinir. Güney Filipinler’in doğal bir türüdür. Dağlık ormanlar ve tropikal ovalardan oluşan bir habitatta özellikle Mindanao ve Visaya adalarında bulunan oldukça zehirli bir yılandır. Siyah ve sarıdan koyu yeşile kadar değişen keskin renkler sergiler. Ortalama 1,4 metre uzunluğundadır.

• Naja siamensis: “Hint-Çin tüküren kobraları”, “Tay tüküren kobra”, “Tayland tüküren kobra”, “siyam tüküren kobra“ ve “siyah-beyaz tüküren kobra” gibi adları vardır. Güneydoğu Asya’da görülen göz alıcı renkli, oldukça zehirli dişleri ile tanınan çekici bir türdür. Uzunlukları 0,9 ila 1,2 metre arasındadır. Kalın gövdeli, orta boy bir kobradır. Gövde rengi koyu gri veya siyahtan kahverengiye kadar değişir. Sırt yüzeyinden geçen belirgin beyaz şeritler vardır. Tayland, Laos, Burma, Kamboçya ve Vietnam ormanlarında bulunur. Tepelik ya da alçak arazileri tercih eder.

• Naja mandalayensis: “Mandalay tüküren kobra” ve ”Birmanya kobrası” olarak da bilinir. Uzunlukları 1 ila 1,2 metredir. Oldukça büyük bir gövdeye sahip Asya türüdür. Sarımsı kahverengi gövdede siyah benekler, koyu bir çene ve boğaza sahiptir. Burma’nın kuru bölgelerinde bulunan dağılımı Mandalay, Magway ve Sagaing bölgeleri boyunca uzanır.

• Naja Miolepis: “Palawan tüküren kobra” olarak bilinir. Filipinler’deki endemik bir türdür. Ortalama 1,2 ila 1,4 metre uzunluğa ulaşabilir. Her yerinde koyu renkler sergiler. Boynu açık kahverengimsi / krem renklidir. Vücudu sırt yüzeyinden geçen hafif çapraz bantlarla kaplıdır. Ayırt edici bir özellik haline gelen davlumbaz üzerinde bir “v” şekilli işaretleri bulunur.

“Naja” Nedir?

“Naja”, genellikle kobraları ifade eden “elapidae” ailesinden zehirli yılan türlerini içeren cinstir. Kobra adını paylaşan pek çok cins vardır; ancak “Naja” genellikle kobraları tanımlayan yılan grubu olarak bilinir.

“Naja” cinsi kobralar 30’a yakın türdedir. Son yıllarda canlıların sınıflandırılması (taksonomi) için yapılan revizyonlardan sonra türler de çeşitlilik göstermektedir. Afrika, Ortadoğu, Hindistan, Güneybatı Asya ve Endonezya’da dağılmış olarak görülen “Naja” türleri, genellikle uzun ve ince kobralardır. Bazı türler, 2 metre ve daha uzun boya ulaşabilmektedir.

Tüküren Diğer Yılan Türleri

Tüküren kobralar dışındaki tükürme özelliği olmadığı bilinen bazı kobra türlerinin, tüküren kobralar kadar etkili olmasa da belli bir mesafeye kadar zehir püskürtebildikleri rapor ediliyor.

Bunun dışında bazı engerek yılanı türleri zehirlerini püskürtebilmektedir. Örneğin “Viperidae” ve “Mangshan pitviper” türü engerek yılanlarının tehdit olarak gördükleri bazı hedeflere sprey şeklinde zehirlerini fışkırttıkları veya tükürdükleri belirtiliyor. Bu tükürme reflekslerini çok iyi tasarlayarak püskürtme işlevini gerçekleştirmeleri “dikkate değer” olarak görülüyor.

“Elapidae” ailesinden “ringhals” (hemachatus haemactatus ) adlı çok zehirli yılan türünün birincil savunma tekniği de, diğer kobralarla yakından ilişkili olarak zehirlerini püskürtmektir. Halka boyunlu yılan türü olan ringhals, genellikle Güney Afrika’da görülür. “Naja” cinsine ait değildir ve gerçek bir kobra değildir; ancak tüküren kobralarla yakından ilişkilidir.

Tüküren Kobralar Hakkında Bir Araştırma

Massachusetts Üniversitesi Lowell’de görevli Dr. Bruce Young ile meslektaşları Melissa Boetig ve Dr. Guido Westhoff tarafından yapılan araştırmaya göre, tüküren kobraların dişlerinden püskürttükleri zehir, tek bir noktaya dönüşmüyor. Bunun yerine geometrik oval şekillerle püskürtülüyor.

Bu şekiller veya desenler, zehri çıkarmadan hemen önce tüküren kobraların baş ve boyunlarının belli hareketleriyle üretiliyor. Böylece, kobra göze nişan aldığında aslında kurbanın kafa hareketlerini öngörüyor ve geometrik bir düzlemde (muhtemelen bir düzlem boyunca değil) belirli bir noktaya zehrini püskürtüyor. Geometrik oval desen veya şekiller, zehrin göze ulaşma olasılığını en üst düzeye çıkarır.

Bunları Biliyor Musunuz?

• Kenya’da Aralık 2017’de dünyanın en uzun tüküren kobrası keşfedildi. 2,7 metre uzunluğundaki “Naja Ashei” türü tüküren kobranın zehrinin 15 ila 20 insanı öldürebilecek etkide olduğu belirtiliyor.

• Tüküren kobralar, çok kısa bir zaman dilimi içerisinde 40 kez ardışık olarak püskürtme veya spreyleme yapabilirler.

• Tüküren kobralar düşman gördüğü canlının özellikle gözlerini hedef alır.

• Tüküren kobralar, genellikle düşman baş hareketleri yaptığında zehir püskürtür; el veya kol hareketlerinde daha az zehir püskürtme refleksi gösterdikleri belirtiliyor.

• Tüküren kobraların zehirlerinin kana karışmadığı, ağız veya göze temas etmediği sürece cilde ciddi bir etkisi yoktur.

• Tüküren kobraların zehirleri göze temas ederse, zehrin miktarına ve gözde etkilediği bölgeye göre geçici veya kalıcı körlüğe yol açabilmektedir.

• Zehrin göze teması halinde tedavi edilmezse kemozis ve kornea şişmesine yol açabilir.

• Tüküren kobralar, hayvanlardan daha çok insanlar için büyük tehlike arz eder.

• Diğer yılan türleri, tüküren kobralardan korkarlar ve saklanmak için bazı taktikler uygularlar.

• Tüküren kobraların zehri memelilerin derisinde genellikle zararsızdır; ancak temas ettiği bölgenin zamanla kabarmasına yol açabilir.

• Kafa yapıları sebebiyle püskürttükleri zehrin isabet etme olasılığı yüksektir.

• Dünya üzerinde kayda geçmiş 270 tür kobra yılanı vardır.

• Tüküren kobralarının zehri Kral Kobra’nınki kadar zehirli değildir.