Jet lag, farklı zaman dilimleri arasında yapılan uçak yolculukları sonrasında görülen yorgunluk, uykusuzluk ve bu gibi diğer geçici rahatsızlıklar için kullanılan bir terimdir.
Diğer bir adı desynchronosis olan ve uçuş yorgunluğu olarak bilinen jet lag, sirkadiyen uyku ritmi bozukluğu olarak kabul edilir. Sirkadiyen uyku ritmi, vücudunuzda uyku düzenini ayarlayan biyolojik bir saat gibidir. Vücudunuz, günün belirli saatlerinde uyuyup belirli saatlerinde uyanık kalmaya ayarlanmıştır. Saat dilimleri arasında yapılan bazı uçak yolculukları bu ritmi bozabilmekte ve jet laga sebebiyet verebilmektedirler.
Jet Lag’ın Belirtileri Nelerdir?
Yorgunluk ve uykusuzluk dışında, jet lag görülen bireylerde kaygı, kabızlık, ishal, sersemlik, susuzluk, baş ağrısı, duygusal hassasiyet, bulantı, hazımsızlık, konsantrasyon bozukluğu, terleme, koordinasyon problemleri, baş dönmesi, gün içi uyuma isteği, halsizlik ve hatta unutkanlık gibi bazı fiziksel ve duygusal semptomlar gözlemlenebilir. Jet lagdan mustarip bazı bireylerde kalp atışı düzensizlikleri ve hastalıklara daha kolay yakalanma gibi ilave bazı belirtiler de görülmüştür.
Çocuklar ve bebekler de aynı yetişkinler gibi jet lagdan etkilenebilir ve yukarıdaki bazı semptomları gösterebilirler.
Genelde jet lag tanısı için insanların tıbbi bir muayeneden geçmelerine gerek yoktur. Eğer zaman dilimleri arasında bir uçak yolculuğu yapmışsanız ve jet lag belirtilerini kendinizde görüyorsanız muhtemelen jet lag olmuşsunuz demektir. Eğer jet lag semptomlarınız şiddetli ise ve birkaç gün içerisinde eski sağlığınıza ve düzeninize kavuşmadıysanız veya sağlığınızla ilgili başka kaygılarınız varsa, bir doktora görünmenizde fayda vardır.
Jet Lag Nasıl Geçer, Jet Lag’dan Nasıl Kurtulurum?
- Formda kalın: Sağlıklı beslenme, spor ve düzenli uyku adaptasyon sürecini kolaylaştıracaktır.
- Tıbbi destek alın: Özellikle diyabet ya da kalp rahatsızlıkları gibi kalıcı bir sağlık probleminiz varsa, yolculuk öncesi ve sonrasında bir doktora görünmenizde fayda vardır.
- Programınızı önceden değiştirin: Bir yolculuğa çıkmadan önce, gideceğiniz saat dilimine daha oraya varmadan alışmaya çalışabilirsiniz. Örneğin doğuya yolculuk yapacaksanız erken yatıp erken kalkmaya başlayabilirsiniz. Bu konuda gideceğiniz saat dilimi için ne zaman uyumanız ve uyanmanız gerektiğini söylen online jet lag hesaplayıcıları mevcuttur.
- Alkol kullanmayın: uçuşunuzdan bir gün önce, uçuş sırasında ve vardıktan bir gün sonraya kadar alkol kullanmayın. Alkol su kaybına yol açar, uyku düzeninizi bozar, baş dönmesi ve halsizlik yapabilir.
- Kafein kullanmayın: Alkole benzer şekilde kafein de su kaybına yol açar ve uyku düzeninizi bozar.
- Su için: Uçuş sırasında bol su içerek uçağın içerisindeki kuru havadan daha az etkilenmenizi sağlayabilirsiniz.
- Uçak içerisinde hareket edin: Otururken bacaklarınızı hareket ettirebilir, dizlerinizi büyük uzatabilirsiniz. Mümkün olduğu zamanlarda ayağa kalkıp birkaç adım yürüyebilirsiniz. Uyku ilaçları kullanmayın.
- Aktarmalı seyahat edin: Eğer mümkünse, çok uzun yolculuklarda bir ya da iki mola verebilirsiniz.
- Rahat kıyafetler ve ayakkabılar tercih edin: Yolculuklarda görünüşünüzden ziyade nasıl hissettiğinize önem verin. Dar ve rahatsız kıyafetlerden kaçının.
- Kalacak yerinizi kontrol edin: Konaklayacağınız yerdeki yatak ve banyo servislerini kontrol ederek gerekirse değiştirin.
- Yerel saate ayak uydurun: Ne kadar çok yerel saatle hareket ederseniz o kadar hızlı adapte olursunuz. Örneğin vardığınız noktada öğle yemeği vakti ise kahvaltı yapmamış olsanız dahi öğle yemeği tercih edebilirsiniz.
- Uyku ilaçlarını akıllıca kullanın: Gerekmedikçe uyku hapları kullanmayı tercih etmeyin ancak mecbur kaldığınız durumlarda bir doktor tavsiyesi altında bu ilaçları kullanın.
Jet Lag Ne Kadar Sürer?
Jet lag sonrası iyileşme süresi, yolculuk yaparken değişen zaman dilimlerinin sayısına göre farklılık gösterebilir. Genelde vücut, uçak yolculuğu sonrası ulaştığı varış noktasının zaman dilimine, günde bir ya da iki zaman dilimi düşecek şekilde adapte olur. Örneğin yolculuk sırasında 6 zaman dilimi değiştirdiyseniz, vücudunuz içinde bulunduğu yeni zaman dilimine 3 ila 5 gün içerisinde uyum sağlayacaktır.
Jet lag geçicidir ve pek çok insan birkaç gün içerisinde toparlanıp eski hallerine gelmektedir.
Jet lagın komplikasyonları oldukça nadir görülür. Eğer kişinin mevcut bir kalp problemi varsa, sirkadyen ritminin bozulmasından kaynaklı stres, yolculuğun verdiği stres, yüksek irtifa ve uçuş sırasında hareketsiz kalma gibi etmenler yolcuda kalp krizi görülmesine sebep olabilir. Jet lag kronik uyku yoksunluğu ile sonuçlanırsa, felçlik tehlikesi olan bazı bireylerde felçlik ortaya çıkabilir.
Zaman Dilimi Nedir?
İçindeki her noktada saatin aynı olduğu coğrafi bölgelere zaman dilimi denir. Dünyada her biri günün bir saatine denk gelen 24 tane zaman dilimi vardır. Her bir dilim kuzeyden güneye şeritler halinde uzanır ve genişlikleri yaklaşık 1600 kilometredir. (Ancak her bir zaman diliminin gerçek büyüklükleri siyasi ve coğrafi sınırlara göre değişkenlik göstermektedir.) Dünya döndüğünden, bir zaman diliminde güneş battıktan tam bir saat sonra bu saat diliminin batısındaki bir sonraki saat diliminde güneş batmaya başlar. Böylece 24 saat boyunca gün batımı (benzer şekilde gün doğumu) dünyayı dolaşır. Toprakları doğu-batı yönünde geniş ülkelerde birden fazla zaman dilimi olabilir. Örneğin Amerika Birleşik Devletleri’nde doğu zaman diliminde saat sabah 6 iken, batıya ilerledikçe merkezi zaman diliminde saat 5, bir sonraki zaman dilimi olan dağ zaman diliminde saat 4 ve Pasifik zaman diliminde saat 3’dür.
Jet Lag’a Ne Sebep Olur?
Vücudun farklı bir zaman dilimine hemen adapte olamaması jet lagın temel sebebidir. Bu nedenle New York’da yaşayan birisi Paris’e, Paris saatiyle gece yarısında vardığında, vücudu hala New York saatinde çalışmaktadır. Vücut yeni saat diliminin programına uymaya çalışırken geçici uykusuzluk, yorgunluk, hassasiyet ve konsantre eksikliği gibi geçici semptomlar görülebilir. Tuvalete çıkma düzeni bozulan birey kabızlık ve ishal şikayetleri ile karşı karşıya kalabilir. Bu sırada zihin bulanıklaşabilir, oryantasyon problemleri yaşayabilir.
Vücut Zamanı Nasıl Çalışır?
Vücudumuzda 24 saatlik döngüleri takip eden bir çeşit biyolojik saat mevcuttur. Bu saate sirkadiyen ritim denmektedir. Beynin küçük bir parçası olan hipotalamus bir çalar saat gibi çalışmaktadır. Açlık, susuzluk ve uyku gibi bazı ihtiyaçların zamanı geldiğinde hipotalamus devreye girer. Beynin bu kısmı aynı zamanda kan basıncını ve kandaki hormon ve glikoz seviyelerini de ayarlar. Vücudun günün hangi saat içerisinde olduğunu bilebilmesi için gözdeki optik sinirler ışık ve karanlık algılarını hipotalamusa bildirir. Bu nedenle, hava yolculuğu yapmış bir insanın gözleri gün doğumu ya da batımını alışageldiğinden saatler önce veya sonra gördüğünde, bu yolcunun hipotalamusu, vücudunun henüz hazır olmadığı komutları vermeye başlar. Böylece jet lag oluşur.
Yolculuğun Yönü Jet Lag Açısından Önemli midir?
Evet, önemlidir. Kuzey-güney yönünde yolculuk yaparak aynı saat dilimi içerisinde hareket eden yolcularda jet lag etkisi en azdır. Bu, yolcunun yaşadığı yerdeki gün doğumu ve batımı gibi saatlerin, varış noktası ile aynı veya yakın olmasından kaynaklanmaktadır. Bu yolcular dahi bazı rahatsızlıklar yaşayabilir ancak bu rahatsızlıklar büyük oranda hava yolculuğu sırasında küçük bir alanda hareketsiz kalmaktan, iklim, kültür ve yemek yeme alışkanlıkları farklılıklarından kaynaklanır. Zaman farkının bu bağlamda bir etkisi olmaz.
Öte yandan doğuya doğru hareket eden uçaklardaki yolcular jet lagdan en mustarip yolculardır. Bunun nedeni onların uçuş süresince zaman kaybetmeleridir. Örneğin Washington D.C. den Mekke’ye uçan bir yolcu, yol boyunca 8 saat kaybetmektedir. Dolayısıyla vücudu, öğünlerini, uykusunu, tuvalet düzenini ve diğer günlük rutinlerini 8 saat geriden takip edecektir.
Her ne kadar batıya doğru yolculuk yapanlar, doğuya doğru yolculuk yapanlara göre jet lagdan daha az etkilenseler de farklı bir saat dilimine adapte olma problemleri batıya yolculuk yapan insanlarda da görülmektedir.
Jet Lag Semptomları Şiddetleri Açısından Çeşitlilik Gösterir mi?
Evet gösterir. Eğer bir ya da iki saat dilimi arasında yolculuk yapıyorsanız belki de jet lag etkilerini hissetmeden yeni saat dilimine uyum sağlayabilirsiniz. Ancak 3 ya da daha fazla saat dilimi arasında yolculuk yapanların jet lag belirtilerini daha şiddetli yaşamaları olasıdır. Genelde jet lag semptomlarının şiddeti, seyahat edilen saat dilimleri sayısı ve seyahatin yönüne göre değişkenlik gösterir. İnsanların jet lag semptomlarına daha hassas ya da daha dayanıklı olabilmeleri, bu belirtilerin kişiden kişiye de değişebileceğinin göstergesidir
Bu yazıyla ilgili henüz yorum yapılmamış.