Meteorlar, her ne kadar yeryüzünü tehdit eden oluşumlar olsalar da; aynı zamanda halk arasında ‘yıldız kayması’ olarak anılan bir doğa şöleninin başkahramanlarıdır.
Fransızca’dan dilimize uyarlanmış olan ‘meteor’ kelimesi, bir gökbilim terimidir. Gezegenler arasında dolaşan taş parçalarından her birine meteor denilir. Daha genel bir ifadeyle; uzaydan Dünya üzerine düşen maddeler, kısacası ‘dünya dışı’ maddelerdir. Bunun dışında havayuvarı içinde oluşan tüm sıcaklık değişimleri de meteor olarak ifade edilir. Bunlar; yel, yağmur, dolu, yıldırım gibi hava olaylarıdır. Meteor, ayrıca belli bir yörüngesi olmayan, havayuvarının üst katmanlarına kadar girebilen ‘akanyıldız’ anlamına da gelmektedir.
Bilim insanlarının söylemine göre, aslında Dünya’ya her gün birçok sayıda meteor düşmektedir. Fakat bu Dünya dışı nesneler, Dünya yüzünün büyük çoğunluğu sularla kaplı olduğu için okyanuslara ya da göllere düşmektedir.
Göktaşı ve Meteor Arasındaki Farklar Nedir?
Meteor, çoğunlukla göktaşı kelimesinin karşılığı olarak kullanılsa da, her meteor göktaşı olmak zorunda değildir. Her iki kavram arasındaki farka değinecek olursak: Göktaşları, uzayda tümüyle parçalanmadan önce yeryüzüne ulaşan irili ufaklı tüm katı öğelere denmektedir. Meteor ise göktaşlarının dünya atmosferi içindeki geçişleriyle meydana gelen ışıklı ya da sesli olaylardır.
Yapılan araştırmalara göre atmosfere yıl içinde yaklaşık birkaç bin göktaşı girmektedir. İçlerinde buharlaşmadan yere düşebilenleri ise beş yüz civarındadır. Saniyede 11 ya da 72 kilometre arasında değişen hızla Dünya’ya giren göktaşları, eğer çok büyükse atmosferde gözlenebilir. Hareket ederken sürtünme olduğu için bazı göktaşları yeryüzüne toz halinde düşebilir.
Göktaşları genelde dünyada bulunan kayalardan daha yoğun ve ağırdırlar. Bunun sebebi yapısında demir ve nikel olmasıdır. Bu yüzden bir mıknatıs tarafından çekilebilirler. Birçok göktaşı biçim olarak düzensiz bir yapıdadır.
Meteor Yağmuru Nedir?
Her yıl meteor yağmurları gerçekleşmektedir.Meteorların atmosfere yaptığı yolculuklarda, uzayda belirgin ışıklı izler oluşur. Bu ışıklı ilginç görüntüler, havanın yüzeyle sürtüşmesinden doğan kızışmadan olmaktadır. Yalnızca büyük meteor parçaları Dünya’ya ulaşabilir. Meteorlar tek başlarına oldukça küçüklerdir. Kaynaklara göre, bir toplu iğne başı büyüklüğünde olduğu söylenen meteorlar, aynı zamanda tonlarca ağırlığa da sahip olabilir. Birçok meteor atmosferden geçerken oluşan ısının etkisiyle yok olabilmektedir. Bu da yalnızca büyük meteor parçalarının Dünya’ya ulaşabildiğini ortaya koymaktadır.
Dünya, Güneş etrafında turunu tamamlarken, meteor gruplarına konum olarak yakın olabilmektedir. Bizler bu anı seyredebildiğimiz zamanlarda, meteorlar sadece aynı yöne hareket eden tek bir cisim gibi görünebilir. Ancak yüzlerce, binlerce meteor bir arada bulunuyordur. Atmosferin üst tabakalarında bulunan, temas sebebiyle kızışan meteorlar, ışık yağmuru gibi ilginç bir görüntü çizerler. O görüntünün adı ‘meteor yağmuru’ olarak ifade edilir. Meteor yağmurları, uzayda en çok meydana gelen olaylardan biridir. Çünkü evrende çok sayıda gök cismi vardır. Bu gök cisimlerinden çeşitli sebeplerle parça kopar.
Bildiğiniz gibi Dünya’nın atmosferinde çeşitli katmanlar vardır. Bu katmanlar arasında da belirli mesafeler bulunmaktadır. Meteor yağmurları da Dünya’da Termosfer denilen katmanda gerçekleşiyor. Termosferden Dünya’ya olan mesafe, 80 ile 640 kilometre arasında değişmektedir. Atmosferde gerçekleşen meteor yağmurlarının yeryüzü ile mesafesi ise 80 ile 110 kilometre arasındadır. Tüm bunlara ek olarak bir meteor, atmosferin katmanlarında yok olmadan yüzeye varabilir ve yere çarparsa, adı ‘meteroit’ olarak ifade edilmektedir.
Yaşadığımız çağda, meteor yağmuru denildiğinde akla ilk gelen örnek ‘Perseid meteor yağmuru’ dur. Perseid meteor yağmuru, 1992 yılında Dünya’ya oldukça yakın geçen Swift-Tuttle kuyruklu yıldızının ardında bıraktığı kalıntılardan meydana gelmiştir. Adını da Perseus Takımyıldızı bölgesine gözlemlendiğinden, ‘Perseid’ olarak almıştır. Her sene aynı dönemde gökyüzünde gözlemlenebilir. Bunun nedeni; Dünya’nın Güneş etrafında dönerken aynı kozmik toz bulutuna rastlamasındandır. Her sene Temmuz sonundan Ağustos ortalarına kadar gözlemlenebilen bu ilginç olayı en yoğun 12 ve 13 Ağustos günü sabah 03:00 sularında izleyebiliriz. Perseid ısılarının 2 bin santigrata kadar çıkabildiğini söyleyen uzmanlar, Perseidlerin soğukken kırmızı, sıcakken de beyaz renkte ışık ürettiğini belirtiyor. Çok yoğun ışıklı olan meteorlara ‘ateş topu’ da denmektedir. Genel olarak en çok bilinen meteor yağmurları Perseidler dışında; Leonidler ve Germinidler olarak sıralanabilir.
Kuyruklu Yıldızlara İlgi
Evrende en çok incelenen oluşumlardan biri de kuyruklu yıldızlardır. Çünkü kuyruklu yıldızların da meteora sebep olduğu bilinmektedir. Her kuyruklu yıldızın kendi yörüngesi vardır ve bunun etrafında hareket etmektedirler. Kuyruklu yıldızlar bu hareketi tamamlarken arkalarında bıraktığı kalıntılarla enkaz oluşturmaktadırlar. Dünya da kendi yörüngesinde hareket ettiği için, kuyruklu yıldızla yörüngeleri kesiştiğinde, kuyruklu yıldızın bıraktığı enkaz Dünya’ya doğru çekilir. Halk dilinde yıldız kayması, bilimsel olarak da ‘meteor yağmuru’ denilen olay tam olarak budur. Güneş sistemine giren kuyruklu yıldızlardan düşen parçaların meydana getirdiği meteor yağmurları daha şiddetli yaşanmaktadır.
Meteor Yağmuru Türkiye’den İzlenebilir mi?
Bu muhteşem doğa olayı, halk arasında daha çok ‘yıldız kayması’ olarak biliniyor ve oldukça ilgi görüyor. Her sene aynı dönemde gerçekleşen Perseid meteor yağmurunu Türkiye’de takip etmek isteyenlerin şehirden uzak konumlarda olmaları tavsiye ediliyor. Meteor yağmurunu izlemek isteyenler için özellikle hava şartlarının uygunluğu takip edilmeli, ışıksız ortamlar seçilmeli ve şehirden uzak, gökyüzünün rahatça görülebildiği yerlerde bulunmalı, deniyor.
Dünyaya Çarpan En Büyük Meteorlar
1-Barringer Krateri
Yaklaşık 300 bin ton ağırlığında bir meteor bundan 49 bin yıl önce Arizona – Amerika sınırları içerisinde bir alana düşmüştür. Büyük bir nikel – demir olan meteor 45 metre genişliğindedir ve 65.000 km/saat hızla çarparak ‘BarringerKrateri’ni’ oluşturmuştur. Dünya üzerinde bulunan ve bozulmadan korunmuş en bilindik krater olma özelliğine sahiptir. Tam 20 milyon TNT’ye denk olan patlamanın şiddeti ile oluşan kraterin çapı 1,2 kilometre, derinliği ise 175 metredir. Daniel Barringer adında bir maden mühendisi tarafından keşfedilince kraterin adı ‘Barringer’ olarak ifade edilmiştir.
2-Bosumtvi Gölü
Afrika kıtasının batısında bulunan, Gana sınırlarında kalan göl, bir meteor düşmesi sonucunda oluşmuştur. Herhangi bir su giriş çıkışının yaşanmadığı göl, 10,5 kilometre çapındadır. Gölü oluşturan kraterin bundan 1,3 milyon yıl önce meydana geldiği düşünülüyor. Krater zaman içerisinde suyla dolmuş ve göl bugünkü halini almıştır. Gölün etrafı yağmur ormanlarıyla kaplıdır. Göl, ülkenin önemli turistik değerlerinden biri olmaktadır ve yerli halk için ayrıca manevi olarak da kutsal sayılmaktadır.
3-Deep Bay Koyu
Bundan 100 milyon yıl önce oluşan krater, Kanada’da bulunan Reindeer Gölü’nün batısında bulunuyor. Tam olarak 8 kilometre çapında olan göl, yuvarlak ve oldukça derindir.
4-Aorounga Krateri
Afrika’da Çad’ın kuzey tarafında Sahara Çölü’nde bulunan krater; 1,6 kilometre çapında bir meteorun yaklaşık 300 milyon yıl önce dünya yüzeyine çarpması sonucu oluştu. Bu şekilde bir çarpma tahminlere göre, 1 milyon yılda bir kez gerçekleşmektedir. Etrafında çeşitli halkalar bulunan kraterin zincirleme çarpmalar sonucunda oluştuğu düşünülüyor. Krater genişlik olarak 17 kilometre iken, halkalarla beraber 36 kilometreyi bulmaktadır.
5-Gosses Bluff Krateri
Bundan 142 milyon yıl önce 22 kilometre çapında bir meteor Avustralya’nın merkezine çarptı. 40.000 km / saat hızla yol alan bu meteor, 24 kilometre çapında ve 5 bin metre derinliğinde bir krater oluşturdu. Bu enerji ise 22 bin mega tonluk bir TNT’ ye denk geliyor.
6-Mistastin Gölü
38 milyon yıl önce Kanada’ya düşen bir meteor çapı 28 kilometre olan bir göl meydana getirdi. Çarpışmadan sonra yıllar içinde gölün içinde bir adacık oluşmuştur.
7-Clearwater Gölü
Aynı anda iki meteorun çarpmasıyla oluştuğu düşünülen krater, bundan 290 milyon yıl önce meydana gelmiştir. Batı Clearwater Gölü, daha büyüktür ve 32 kilometre çapındadır. Daha küçük olan Doğu Clearwater Gölü ise 22 kilometre çapındadır. Bu göller içinde bulunan irili ufaklı adaların yanı sıra, sularının oldukça temiz olmasıyla dikkatleri çekmektedir.
8-Kara-Kul Gölü
Bundan 5 milyon yıl önce oluştuğu tahmin edilmektedir. Yaklaşık 25 kilometre genişliğinde olan göl, Tacikistan’ın Pamir Dağları’nda Çin sınırına yakın bir konumda yer alır. Deniz seviyesinden 3.900 metre daha yüksekte bulunmaktadır. Göl, 45 kilometre genişliğinde bir çöküntünün orta kısmındadır. Tesadüfen uygu incelemeleri sonucunda ortaya çıkmıştır.
9-Manicouagan Gölü
Diğer adı Qubec’in Gözü olan göl, Kanada’da halka şeklinde olan ilginç bir göldür. Bundan 212 milyon yıl önce, 5 kilometre genişliğinde bir meteorun çarpmasıyla oluşmuştur. Bu çarpmanın etkisiyle 100 kilometre derinliğinde bir delik meydana gelmiştir. Yıllar içerisinde aşınmalar ve doğal sebepler sonucunda bugünkü görünümünü almıştır.
10-Chicxulub Krateri
Meksika’nın Yucatan Yarımadasının altında gömülü olan bir göktaşı krateridir. Bir çalışmaya göre, Chicxulub meteor çarpışması, global bir ateş fırtınasına ve sıcaklık artışına sebep olmuştur ve dinazorların neslinin sonu bu şekilde gelmiştir. Çapı 180 kilometreden daha büyük olan krater, Dünya üzerinde çarpma yüzünden oluşan en büyük yapılardan biri olarak kabul edilmektedir. Kraterin meydana gelmesine sebep olan meteorun çapı en az 10 kilometredir. Chicxulub’u oluşturan göktaşının dünya üzerinde canlı türlerinin yüzde 70’inin yok ettiği çalışmalar sonucu ortaya çıkarılmıştır. Çarpma sonucu Dünya’da yıkıcı tsunamiler, şiddetli depremler ve volkanik patlamalar meydana gelmiştir.
Ek Bilgi
Dünyanın tarihine bakacak olursak, meteorlar her zaman yıkıcı sonuçlar doğurmuştur. Aynı zamanda da doğadaki olumlu değişimlerin sebebi olmuştur. Kısacası meteorlar hem dünyanın gelişimine zarar vermiş hem de katkı sağlamıştır. Şimdilik hala araştırılmakta olan bu Dünya dışı cisimler, her şey yolunda gittiği sürece bizlere gökyüzünde muhteşem doğa şöleni (meteor yağmurları) yaşatmaya devam ediyor.
Bu yazıyla ilgili henüz yorum yapılmamış.